مصطفی هوشمند

زمان زیادی از بارش های سیل آسا در بسیاری از نقاط کشور( شیراز،پلدختر،گرگان و خوزستان) و خسارت های مالی و جانی نمی گذرد.سیل هایی که جان ده ها نفر از هموطنانمان را گرفت و آن موقع یادمان آمد که کاسه ی چه کنم را در دست بگیریم.

با بررسی علل و عوامل وقوع این اتفاقات ناگوار توسط کارشناسان، یکی از مواردی که به چشم می آمد و جای بحث دارد بی توجهی به رعایت حریم بستر رودخانه ها و تجاوز به آبراهه هاست .
حال که وقوع این گونه حوادث در کشور زیاد شده و هزینه های زیادی را به بار آورده ،حفظ حریم بستر رودخانه ها و تلاش برای آزاد سازی آن اهمیت مضاعفی یافته است.
شهرستان جم  از این قضیه مستثنی نیست. جم به دلیل توپوگرافی خاص و منحصر بفرد در جنوب کشور از نظر ریزش بارش و سیلابی شدن همیشه فراتر از دیگر مناطق و پیش بینی ها بوده است با وجود خشکسالی دو دهه اخیر و کم شدن ریزش بارش ها ،متوسط بارش در شهرستان بیش از ۳۳۵میلیمتر می‌باشد. این آمار نسبت به مناطق همجوار، نزدیک به ۱۰۰میلیمتر بیشتر است. با نگاهی به آمار و حافظه تاریخی گذشته ، هنوز سیل و بارش های خسارت بار سال ۱۳۳۵و ۱۳۶۵ و بارش های دهه هفتاد از یاد نرفته است ، آیا شهرستان جم دوباره آماده دریافت این حجم بارش گسترده هست ؟ آیا رودخانه ها و سیل بندها ظرفیت این حجم عظیم آب را دارند؟ به خصوص که رودخانه ی بزرگ جم از وسط شهرستان میگذرد و اکثر سکونتگاه ها در اطراف این رودخانه بزرگ قرار دارند.
رودخانه ای که در این سال ها به بهانه بستر سازی هر روز شاهد دست اندازی و کوچک سازی آن توسط نهاد های دولتی هستیم که خود بعضا وظیفه حفاظت و حراست از حریم رودخانه را بر عهده دارند.

با بررسی تصاویر ماهواره ای از اراضی بالا دست رودخانه (نزدیک به ۴هزار هکتار ) ، تنها در یکی از حوزه های آبریز متصل به رودخانه بزرگ، شهرک سازی ها و ساخت و سازها و دست اندازی به حوزه آبریز بسیار بالا رفته و عملا عواملی که باعث تنفس و کمک به کاهش حجم آب ورودی به رودخانه می‌گردید دچار تغییرات زیاده شده است. به خصوص که اکثر سیل بندهای بزرگ بالای حوزه آبریز فرسوده و قدیمی هستند و حتی تصرف اراضی و ساخت و ساز به چند متری این سیل بند ها رسیده و بیم تصرف این سیل بندها توسط مردم نیز می‌رود.

اصلی ترین حوزه آبریز رودخانه بزرگ جم{در این حوزه شهرک سازی . ساخت و سازی زیادصورت گرفته}👇🏼

در دو دهه اخیر خشکسالی ها و تغییر رژیم بارندگی و افزایش بارش های متوسط ، بی نظمی های اقلیمی را به وجود آورده و خیلی ها باور ندارند مسیر رودخانه ای که روزگاری عرض آن در بعضی مسیر ها به ۱۰۰تا ۱۵۰متر می‌رسید باید حفظ شود چرا که با بارش های شدید و سیلابی با دوره بازگشت ۱۰۰،۵۰و۱۵۰ساله می‌تواند خطر افرین باشد .
همه ی این عوامل ، بهانه ی خوبی شده که کارشناسان (منابع آب ،بنیاد مسکن و منابع طبیعی )به راحتی و بدون کار کارشناسی حکم به کوچک سازی بستر رودخانه دهند .
مجوز ها ی که از سوی فرمانداری و شهرداری ها برای ساخت و ساز توسط ارگان های دولتی داده می‌شود و تغییر کاربری ها و تصویب طرح هادی در روستاها باید به تایید وزارت نیرو برسد که در این موارد یا انجام نمی‌شود یا به صورت غیر کارشناسی و بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه صورت می‌گیرد.
به طور مثال عرض رودخانه در مسیر جاده ی فرودگاه و محله چاه گچی توسط شهرداری و فرودگاه توحید به بهانه های مختلف تعدیل شده است و در تصاویر موجود مشخص است . در اینجا سکوت اداره ی منابع آب جای تعجب دارد. این اداره وقتی افراد عادی به حریم رودخانه تجاوز می‌کنند به شدت ورود کرده و اقدامات قانونی انجام می‌دهد که البته جای تقدیر دارد ولی سوال بزرگی را بر جای میگذارد و ان هم این که چرا در برابر تجاوزهای نهاد های دولتی سکوت کرده و یا اقدام عملی انجام نمی دهد؟!

محدود کردن بستر رودخانه توسط فرودگاه توحید{در بالادست شهرداری جم اقدام به کوچک کردن بستر رودخانه کرده است}👇🏼

مثال دیگر بستر رودخانه در روستای بهر حاجی نوشاد که محل تلاقی دو شاخه ی اصلی رودخانه ی بزرگ جم و دو شاخه فرعی رودخانه به هم است که طبق تصاویر عرض آن به نصف کاهش پیدا کرده است .

ما در سال ۸۳ طی یک ساعت بیش از ۱۰۰ میلمتر ریزش باران داشته ایم. کلیپی که به دست تاورتا رسیده نشان می‌دهد که رودخانه با عرض بیش از ۱۵۰ متر به سختی توانایی پذیرایی از این حجم آب را دارد.بعد از این سال ، شهرستان ما بارشی با این حجم در بازه ی یک ساعته نداشته است‌. در بهمن ۹۵ که بارش های بسیار شدیدی اتفاق افتاد در بازه ی زمانی یک ساعته تنها ۸۸ میلیمتر باران بارید. حالا فرض کنید مانند سال ۷۴ این مقدار بارش در ظهرگاه طی ۱ساعت ۱۰۰میلیمتر ببارد و سحرگاه با تقویت سیستم بین ۱۰۰تا۱۲۰میل دیگه در بازه ساعتی که گفته شد ریزش بارش داشته باشیم. آیا عرض رودخانه که نصف شده توانایی ایستادگی در برابر سیلاب های احتمالی را دارد ؟!
باید اطمینان حاصل کنیم که هیچ سد و سیل بندی توان میزبانی از این حجم آب روان را نخواهد داشت و تخریب خواهد شد.

در این قسمت عرض رودخانه  در گذشته به ۱۵۰ متر می رسید هم اکنون با محدود سازی عرض آن به نصف کاهش پیدا کرده👇🏼

ساخت پل ها هم در بستر این رودخانه کاملا غیر کارشناسی و بدون در نظر گرفتن حجم و ظرفیت آب رودخانه می باشد.
به طور مثال پل جدید بهر باغ نزدیک به دو برابر بزرگ تر از پل بهر حاج نوشاد است. در صورتی که پل بهر باغ بر روی یک شاخه از رودخانه بنا شده ولی پل بهرحاجی نوشاد در قسمتی از رودخانه بنا شده که دو شاخه رودخانه به هم می پیوندند و بعد از آن دو رودخانه ی کوچک دیگه نیز به رودخانه ی بزرگ می رسند.
با وجود هشدار های اداره ی کل منابع آب استان و شهرستان به شهرداری جم و توصیه اکید به افزایش حجم و بزرگ کردن پل پایین دست که توان حجم ورودی آب و تحمل بارش های با دوره بازگشت را ندارند، متاسفانه شهرداری جم با اقدام غیر کارشناسی و بی توجهی به هشدار ها پل را با ابعاد کوچک تر ساخت که در آینده خطر آفرین خواهد بود.
در بارش های سنگین و سیل آسا، این روستا یکی از مناطقی است که به شدت در معرض خطر سیلاب قرار دارد و طبق فیلم و تصاویری که در اختیار سایت خبری تاورتا قرار گرفته مبین خطر آفرینی آن است.

ساخت پل جدید بهر حاجی نوشاد  توسط شهرداری جم با وجود هشدارهای اداره کل منابع آب بدون کار کارشناسی به طول ۳۵ متر {عرض رودخانه در این قسمت در گذشته نزدیک به ۱۰۰متر بوده است}👇🏼

با توجه به توضیحات بالا و طولانی بود مسیر رودخانه در سطح شهرستان ،آزاد و استاندارد سازی حریم رودخانه های منطقه باید در اولویت مدیریت شهرستان باشد .
مدیریت حریم بستر رودخانه ها علاوه بر رفع خطرات ناشی از سیل،نقش عمده ای در رونق کشاورزی و شهرنشینی شهرستان نیز خواهد داشت
و در پایان اینکه تا زمان هست باید اقدامی انجام داد وگرنه گاهی اوقات خیلی زود دیر می شود.